⏰ زمان مورد نیاز برای مطالعه: 10 دقیقه
من هم مثل خیلی از افراد علاقه زیادی به لوازم چوبی و صنایع دستی چوبی دارم و به دلیل این علاقه همیشه در این مورد در حال تحقیقم و همیشه برام جالب بوده که در کشور پهناور ایران صنعت چوب از چه زمانی رایج شده و نخستین مناطقی که از این صنعت برای ایجاد شغل و تولید لوازم مختلف استفاده کردن کدوم بخش های ایران بودن. شاید این سوال ذهن شما رو هم درگیر کرده پس تا آخر این مقاله کنار من بمونید تا تاریخچه صنایع چوب ایران رو مرور کنیم.
چوب چیست؟
چوب که با نام درود هم شناخته میشه جزو منابع طبیعی هستد و از بخش سفت و محکم ساقه درختان تهیه شده که این بخش سفت به صورت بافت آوندی در زیر لایه پوستی درختان و گیاهان چوبی قرار داره. چوب دارای خواص متعددیه و با توجه به بافت و ساختاری که داره برای تولید لوازم مختلف و مصالح ساختمانی از استفاده میشه. لازمه که بدونیم چوب جزو منابع تجدیدپذیره البته در صورتی که مدیریت استفاده از این منبع طبیعی درست و بر اساس برنامه ریزی باشه. از چوب توی کارای مختلف مثل تولید لوازم انتقال نیرو، ساخت مسیر، ساختمان سازی و... استفاده شده. ایرانیا هم از این منبع طبیعی توی دوره های مختلف برای امور متفاوتی استفاده کردن که قراره توی این مقاله استفاده از چوب توی هر دوره رو مرور کنیم.
تاریخچه استفاده از چوب در ایران باستان
با توجه به فراوانی چوب و زیاد بودن جنگل ها استفاده از چوب در ابتدا و در زندگی انسان های نخستین رایج بوده برای مثال از چوب برای ساخت سلاح، سرپناه و... استفاده شده و به مرور با گذشت زمان و کشف لوازم جدید این متریال برای تولید نردبان، چرخ و مواردی از این قبیل هم به کار رفته. مورخان، باستان شناستان و ایران شناسان طبق تحقیقاتی که داشتن متوجچه شدن که در ایران عصر حجر استفاده از چوب بسیار رایج بوده اما به صورت کاملا علمی و تخصصی و با مراجعه به نوشته های گریشمن ایران شناس معروف فرانسوی با سند و مدرک میتونیم استفاده از چوب را در دوره هایی که هنوز آریایی ها به ایران مهاجرت نکردن و به طور تقریبی 4200 سال قبل از میلاد مشاهده کنیم؛ تحقیقات نشون میده که توی اون زمان در شهر شوش برای ساخت نردبون چوبی از چوب استفاده شده. علاوه بر این توی دوران 5000 سال قبل از میلاد آثار استفاده از چوب در شهر فسا نیز مشاهده شده که نشان میده ایرانیان در اون زمان از چوب برای ساخت وسایل مختلفی بهره گرفتن. جالب‌تر اون که در چراغعلی تپه گیلان آثار ماکت گاو آهنی با تیرک چوبی کشف شده که ثابت می‌کنه مردم ایران باستان برای اداره امور کشاورزی خودشون ادواتی با چوب تولید کردن که سرعت کارشون بالاتر بره.
استفاده از چوب در دوران هخامنشیان
هرودوت، گزنفون، کنت کورث و مورخان متعددی اعتقاد دارن که در سال های 330 تا 550 قبل از میلاد و در دوران امپراطوری هخامنشیان استفاده از چوب بسیار رایج و متداول بوده. سلاح های جنگی، ظروف چوبی، ساخت منازل و ساختمان‌های مختلف، ادوات کشاورزی، کشتی و قایق و حتی سقف بندی کاخ های بزرگ نمونه هایی از مواردی است که در دوره هخامنشیان طبق آثار کشف شده نشون میده ک استفاده از چون به عنوان ماده اولیه و اساسی توی این دوران رایج بوده. علاوه بر مواردی که گفتیم؛ طبق تحقیقاتی که صورت گرفته در مکان های مختلفی از تخت جمشید پوشش های چوبی به کار رفته که با حمله اسکندر توی آتیش سوخته شدن.
کاربرد چوب در ایران باستان
همان طور که تا این جا مشخص شد توی زمان‌های مختلف و حتی چندین هزار سال قبل از میلاد توی دوره ایران عصر حجر و ایران باستان از چوب به عنوان یک متریال اصلی و پایه ای استفاده شده اما اگر به طور مختصر بخوایم به کاربرد چوب توی زمان های قدیم بپردازیم میتونیم به موارد زیر اشاره کنیم:
1. طبق تحقیقات باستان شناسان هخامنشیان در حملات خود به ساردیس پایتخت پادشاهی لیدیا از ارابه های جنگی استفاده کردن که از برج های چوبی درست شده و سربازای ایرانی توی این برج ها قرار می‌گرفتن و عملیات تیراندازی و پرتاب نیزه رو انجام میدادن.
2. در دوره اشکانیان علاوه بر ادوات و سلاح های جنگی شواهد و مدارک نشون میده که برای معماری و ساخت و ساز نیز از چوب استفاده زیادی شده.
3. در دوره ساسانیان علاوه بر سلاح ها از سپرهای چوبی در جنگ استفاده می‌شده و پیاده نظام لشگر مجهز به سپرهای محکم چوبی بودن، همچنین استفاده از منجنیق‌های چوبی توی این زمان بسیار رایج بوده. ساسانیان از چوب به عنوان کلاف برای ساخت دیوارها استفاده می‌کردن. در دوره ساسانیان تولید سازهای چوبی مثل بربط نیز بسیار رایج و متداول بوده و شاید بتونیم این دوره رو آغازگر تولید حرفه ای سازهای چوبی معرفی کنیم.
کاربرد چوب در ایران پس از اسلام
تا اینجای مقاله دوره های مختلف رو با همدیگه مرور کردیم و فهمیدیم که از ابتدا تا قبل از اسلام چه محصولات چوبی در ایران تولید شده در ادامه با همدیگه دوره های بعد از اسلام رو که کار با چوب شکل و شمایل جدیدی به خودش گرفته رو مرور می‌کنیم. با ورود جهان اسلام به ایران از لحاظ آداب و رسوم و فرهنگ تحولاتی در ایران به وجود اومد و معماری ها، ساخت ظروف و لوازم مختلف دستخوش این فرهنگ جدید شدن به طوری که تفاوت های فاحشی در دوره قبل و بعد از اسلام دیده میشه. سلجوقیان یکی از بزرگترین امپراطوری های مسلمان بودن که انقلابی جدید در هنر استفاده از چوب به پا کردن. در این زمان هنر حکاکی و ایجاد نقش و نگار بر روی چوب به اوج خودش رسید به طوری که در معماری های مساجد و ابنیه از چوب های دارای نقش و نگار ریز و درشت و به اصلاح منبت کاری شده استفاده می‌شد. درب، منبر و سقف اماکن مذهبی و فرهنگی و .... در این دوره با چوب های حکاکی شده شاخته می‌شدن و در این دوران هنرمندان و معماران به تزیین چوب اهمیت زیادی میدادن. ابومسلم خراسانی، عمر بن لیث صفاری و علما و پادشاهای این دوره جزو افرادی بودن که دستور ساخت امکانی با تزیینات چوبی صادر کردن. منبت کاری در تمامی ادوار پس از اسلام ادامه داشت و در دوره تیموریان اتفاق جدیدی که افتاد ترکیب نقوش ایرانی و چینی بود که در آثار این برهه از تاریخ کاملا مشهوده. یکی از آثار ماندگار و زیبای دوره تیموریان منبر مسجد نایین هست که در سال 700 قمری ساخته شدهو توی موزه نگهداری میشه. در دوره صفویه نیز استفاده از هنر منبت کاری بسیار پرطرفدار بود و از این هنر به خصوص در مساجد و مکان های مذهبی استفاده می‌کردن. استفاده از چوب در دوره های افشاریه، زندیه و قاجار رونق چشمگیری نداشت و آثار قابل توجهی در این زمان تولید نشد. در عصر جدید و در سال های اخیر استقبال چشمگیری از صنعت چوب در ایران رخ داده و استفاده از چوب در ساختمان سازی، کلبه های تفریحی، هنرهای مختلفی همچون معرق کاری، منبت کاری، خراطی، سوخته نگاری، زیورآلات چوبی، ساخت ظروف و احجام چوبی و از همه مهم تر صنعت مبلمان و لوازم خانگی بسیار متداول شده. در کنار کارخانه های بزرگ صنایع چوب و کارگاه های حرفه ای؛ مشاغل خانگی متعددی به هنرهای چوبی روی آوردن و استفاده از چوب منبع خوبی برای کسب درآمد خیلی از افراد به خصوص زنان خانه دار یا افراد دچار معلولیت جسمی و کم توان بوده. یکی از مهم ترین دلایل استفاده از چوب پیشرفت فوق العاده‌ی تکنولوژی و استفاده از ماشین آلات متعدده که کار با چوب رو راحت تر از گذشته کردن و علاوه بر سرعت کیفیت تولید محصولات چوبی نیز بیشتر شده. کشور ما هم متناسب با رشد جهان، توی این صنعت رو به جلو حرکت کرده و اگه در این زمینه به خصوص در مورد استفاده درست از منابع طبیعی و جنگل‌ها مدیریت صحیحی وجود داشته باشه ایران به یکی از صادرکنندگان لوازم چوبی و هنری به سراسر جهان تبدیل میشه. در ادامه به میزان مصرف چوب در ایران اشاره می‌کنیم.
راهنمای راه اندازی کارگاه معرق کاری
مصرف چوب در ایران
طبق تحقیقات صورت گرفته ایران پتانسیل مصرف 13 میلیون متر مکعب چوب در طول سال رو داره اما در حال حاضر چیزی حدود 6 میلیون متر مکعب چوب در سال استفاده میشه. متاسفانه به دلیل عدم مدیریت صحیح و با وجود جنگل های انبوه و پراکنده کشور ما برای تامین چوب دست به واردات از کشورهایی همچون روسیه می‌زنه. کشور روسیه جنگل های پهناوری داره که اون رو به یکی از بزرگترین صادرکننده های چوب در سطح جهان تبدیل کرده و یکی از روش های جالب این کشور برای مدیریت جنگل ها کاشت سه درخت به ازای قطع یک درخته و با این روش از تخریب بی رویه ی جنگل ها پیشگیری می‌کنن. در ایران بخش کمی از چوب صرف تولید کاغذ میشه و بخش عظیمی از اون وارد چرخه تولید لوازم چوبی میشه. با وجود این که مسئولین راه حل جلوگیری از قاچاق درختان و چوب را واردات می‌دونن اما متاسفانه در سال های اخیر قاچاق چوب در ایران به شدت افزایش یافته و باید برای این مشکل راهکاری درست تعیین بشه. راه هایی از قبیل ایجاد شغل به خصوص در مناطق شمالی کشور و رفع مشکلات معیشتی، فرهنگ سازی و حفاظت درست و قانونی از جنگل ها می‌تونه این مشکل بزرگ رو تا حدی حل کنه.
لیست قیمت ماشین آلات صنایع چوب در چوبینر: ماشین آلات صنایع چوب
جمع بندی: آینده صنعت چوب
اگر مبحث قاچاق چوب رو در نظر نگیریم ایران طی دورانی که سپری شده در زمینه ایجاد شغل در صنعت چوب پیشرفت خوبی داشته به طوری که امروز خیل عظیمی از زنان خانه دار به کارهای هنری و مشاغل خانگی این صنعت روی آوردن. تولید ماشین آلات و ابزارآلات در ایران منجر به ایجاد کارگاه هایی با هزینه های کمتر شده که از لحاظ اقتصادی برای ایجاد شغل بسیار موثره. استفاده از فناوری نانو، تولید قطعات و پانل های چوبی بر اساس علم و تکنولوژی روز جزو برنامه های صحیح سال های اخیر ایران در این صنعت بوده و امیدواریم با گذشت زمان به بالاترین پیشرفت در صنعت چوب برسیم.